“Η καρδιά του ανθρώπου μοιάζει πολύ με τη θάλασσα: έχει τις τρικυμίες της, έχει τις παλίρροιές της και τα βάθη της, έχει και τα μαργαριτάρια της.”
Βίνσεντ Βαν Γκογκ
Ο Ζαν Κερβελλά είναι συνταξιούχος ναυτικός. Έχει αποσυρθεί σε ένα μικρό σπίτι κοντά σε μια απόκρημνη ακτή, αφού πέρασε σχεδόν όλη τη ζωή του ταξιδεύοντας στη θάλασσα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Περνούν μπροστά από τα μάτια του σκηνές, επεισόδια, στιγμιότυπα από το παρελθόν με σκηνικό ή φόντο το θαλασσινό τοπίο. Η ζωή του κρύβει μια μεγάλη τραγωδία, για την οποία μαθαίνουμε καθώς ξεδιπλώνονται οι αναμνήσεις του, με σημείο αναφοράς πάντα τη θάλασσα. Η δημιουργία οικογένειας κάποια στιγμή στη ζωή του ήταν ο ένας και μοναδικός συνδετικός κρίκος με τον κόσμο της στεριάς. Ωστόσο ακόμα και τότε τίποτα δεν ήταν ικανό να τον κρατήσει μακριά από τη θάλασσα, κάτι που αναπόφευκτα είχε συνέπειες άμεσες αλλά και σε βάθος χρόνου, όπως φάνηκε αργότερα. Και ήταν οι συνέπειες αυτές μη αναστρέψιμες, ανεπανόρθωτες. Ουσιαστικά βέβαια η μεγαλύτερη τραγωδία του είναι ότι αναγκάζεται να μείνει μακριά από τη θάλασσα για το υπόλοιπο της ζωής του.
Ακόμα και στη στεριά, διατηρεί τη θαλασσινή του αύρα και υπόσταση, τα στοιχεία εκείνα που τον συνδέουν με τον κόσμο των καραβιών: η γκριζόλευκη γενειάδα, τα χρυσά σκουλαρίκια, τον φέρνουν συνεχώς πίσω στις εποχές που νοσταλγεί και τον κάνουν να μοιάζει με τους ναυτικούς που βλέπουμε σε παλιές φωτογραφίες ή καρτ ποστάλ, σε παλιές ασπρόμαυρες ταινίες. Η εικόνα του είναι εντυπωσιακή, επιβλητική. Κουβαλάει μαζί του όλες τις μνήμες από το θαλασσινό του παρελθόν, μοιάζει να μην ανήκει στον κόσμο μέσα στον οποίο είναι αναγκασμένος να ζήσει από εδώ και πέρα.
Με φόντο μια απόμερη, παραθαλάσσια τοποθεσία, ο Πιερ Λοτί στήνει το σκηνικό της σύντομης αλλά τόσο πλούσιας σε εικόνες και συναισθήματα ψυχογραφίας του με κεντρικό άξονα τον ηλικιωμένο θαλασσόλυκο Ζαν Κερβελλά και κινητήρια δύναμη τον δεσμό του με τη θάλασσα. Οι περιγραφές των σκηνών που διαδέχονται η μία την άλλη χαρακτηρίζονται από ηρεμία κάτω από την οποία, ωστόσο, παραφυλάει για να ξεσπάσει η τρικυμία. Έχοντας αποσυρθεί από τα καράβια, ο Ζαν Κερβελλά ζει σε ένα σπίτι που “το σφυροκοπούσαν οι ζέφυροι, οι μαύρες κακοκαιρίες, τα μπουρίνια των ισημεριών ή οι χειμωνιάτικες καταιγίδες”. Μήπως άραγε αυτό είναι κάτι που το αποζητούσε για την ζωή του μακριά από τη θάλασσα; Θα έλεγε κανείς ότι ζώντας στη στεριά μέσα σε τέτοιες συνθήκες, ίσως και να είχε καμιά φορά την ψευδαίσθηση ότι βρισκόταν πάνω σε ένα καράβι στη μέση ενός αφιλόξενου ωκεανού, με τα στοιχεία της φύσης να μαίνονται ανελέητα γύρω του. Καταστάσεις που σίγουρα είχε βιώσει πολλές φορές όντας εν ενεργεία ναυτικός, οι οποίες, παρά την επικινδυνότητά τους, όταν έγιναν μέρος των αναμνήσεών του έμειναν καταγεγραμμένες σαν περιπέτειες συναρπαστικές.
Τώρα λοιπόν βρίσκεται στον αντίποδα όλων όσων έζησε, και νιώθει καταδικασμένος να περάσει από εδώ και στο εξής έναν βίο αδιάφορο, χωρίς συγκινήσεις. Και είναι πράγματι σαν καταδίκη η ζωή του ναυτικού στη στεριά. Όσοι έχουμε ναυτικούς στο κοντινό περιβάλλον μας, το ξέρουμε καλά: τους είναι εξαιρετικά δύσκολο να προσαρμοστούν στη στεριανή ζωή. Κάθε φορά που βρίσκονται σε στέρεο έδαφος, είναι έξω από τα νερά τους στην κυριολεξία – ένα κομμάτι της ψυχής, του μυαλού, του εαυτού τους είναι πάντα εκεί έξω στο υδάτινο στοιχείο. Ο δεσμός που δημιουργείται ανάμεσα στους ναυτικούς και τη θάλασσα εμπεριέχει κάτι μαγικό, είναι σαν κάτι να τους δένει για πάντα μαζί της. Ο Ζαν Κερβελλά δεν αποτελεί εξαίρεση. Η ζωή του ουσιαστικά σταματάει από τη στιγμή που συνταξιοδοτείται, καθώς από εκεί και πέρα η επαφή που έχει με την “αιώνια αγαπημένη του” είναι μόνο οπτική: βλέπει τη θάλασσα από μακριά και θυμάται όσα έζησε εκεί, αλλά και όσα σχετίζονται με εκείνες τις περασμένες εποχές. Και καθώς είναι πλέον μόνος και άπραγος, έρχονται και τον στοιχειώνουν οι θλιβερές αναμνήσεις της αποτυχημένης οικογενειακής ζωής, αναμνήσεις περιορισμένες πια σε ελάχιστα αντικείμενα – αναθήματα στα οποία ανατρέχει κατά διαστήματα και τα οποία ξεθωριάζουν μαζί με τις αναμνήσεις, μαζί με τον ίδιο τον γέρο ναυτικό καθώς περνάει ο καιρός.
Κατ’ εξοχήν συγγραφέας εξωτικών μυθιστορημάτων, ο Πιερ Λοτί (1850 – 1923) δημοσίευσε τη νουβέλα “Ένας γέρος” το 1884, ωστόσο δεν ήταν αυτή η μοναδική φορά που η θεματολογία του είχε να κάνει με τη ναυτοσύνη. Σε όλη του τη ζωή, είχε ιδιαίτερη αγάπη για τη θάλασσα, τα ταξίδια και τις εξερευνήσεις άγνωστων περιοχών – συνήθιζε μάλιστα να λέει ότι στο μέλλον η γη θα καταντούσε ομοιόμορφη και δεν θα είχε νόημα πια να ταξιδεύει κανείς αφού όλα τα μέρη θα ήταν ίδια. Επηρεασμένος από το παρελθόν της οικογένειάς του – ήταν πεπεισμένος ότι ένας συγγενής του ήταν πάνω στη φρεγάτα “Μέδουσα” όταν ναυάγησε το 1816 ενώ ταξίδευε με προορισμό τη Σενεγάλη (πρόκειται για το δραματικό περιστατικό που τόσο συγκλονιστικά έχει αναπαραστήσει ο Ζερικό στον περίφημο πίνακά του “Η σχεδία της Μέδουσας”) καθώς και ότι διάφοροι άλλοι πρόγονοί του είχαν συμμετάσχει σε ιστορικά ναυτικά επεισόδια – αλλά και από τον αδελφό του που υπηρετούσε στο πολεμικό ναυτικό, ακολούθησε στη συνέχεια και ο ίδιος ανάλογη σταδιοδρομία. Ήθελε να ταξιδέψει παντού, να γνωρίσει όσο περισσότερα εξωτικά μέρη μπορούσε, και χάρη στο επάγγελμα που επέλεξε να υπηρετήσει, κατάφερε να πραγματοποιήσει αυτή την επιθυμία του.
Ήταν ευφυής, με εκκεντρική προσωπικότητα, έβλεπε μπροστά από την εποχή του και τολμούσε να πραγματοποιεί ό,τι απροσδόκητο συνελάμβανε με το μυαλό του: φωτογραφιζόταν με ανατολίτικα ρούχα, είχε διαμορφώσει δωμάτια του σπιτιού του με βάση διάφορα πολιτιστικά ύφη και τεχνοτροπίες, στα οποία διοργάνωνε θεματικές βραδιές με ανάλογες μεταμφιέσεις. Την αγάπη του για τη θάλασσα, τα μεγάλα ταξίδια, τους άγνωστους και εξωτικούς πολιτισμούς την εξέφραζε συχνά μέσα από τα κείμενά του. Στον Λοτί άλλωστε ανήκει και η πρωτότυπη ιστορία της πολύ μεταγενέστερης Μαντάμ Μπατερφλάι, όπως την αφηγήθηκε στο μυθιστόρημά του “Η κυρία Χρυσάνθεμο”.
Αν και ήταν ακόμη στην ενεργό δράση όταν έγραψε το “Ένας Γέρος”, ίσως και να ήθελε μέσα από αυτή την ιστορία να εκφράσει τη δική του ανησυχία για τα χρόνια που θα έρχονταν αναπόφευκτα κάποια στιγμή κατά τα οποία δεν θα ήταν πλέον σε θέση να ταξιδεύει. Η μελαγχολία που καταλαμβάνει μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα τον Ζαν Κερβελλά δεν έχει να κάνει τόσο με την προχωρημένη ηλικία και τις τραγικές αναμνήσεις όσο με τη νοσταλγία για τη θάλασσα. Απλώς υπομένει τη ζωή του περιμένοντας να έρθει η ώρα που θα περάσει στην άλλη διάσταση. Κάτι ανάλογο δηλαδή που ο Λοτί, με την διορατικότητα που τον χαρακτήριζε, ίσως και να φοβόταν για τον μελλοντικό εαυτό του.
Η πολύ αξιόλογη, εξόχως ποιητική μετάφραση της ελληνικής έκδοσης ανήκει στον Φοίβο Ι. Πιομπίνο, ο οποίος έχει γράψει και την εισαγωγή αλλά και το λεπτομερέστατο και εξαιρετικά ενδιαφέρον χρονολόγιο που συνοδεύει το κείμενο, όπου αναγράφονται σημαντικά γεγονότα που συνέβησαν ανά τον κόσμο σε όλη τη διάρκεια της ζωής του Πιερ Λοτί.
Δημοσιεύτηκε στο DIASTIXO τον Δεκέμβριο του 2018
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/11146-enas-geros-loti
https://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/11146-enas-geros-loti
