Wolfgang Herrndorf: Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης

Ο πρόωρα χαμένος Βόλφγκανγκ Χέρντορφ, συγγραφέας του «Βερολίνο, γεια» που έκανε ιδιαίτερη αίσθηση λόγω της θεματολογίας του αλλά και της τόσο άμεσης, αφοπλιστικά ρεαλιστικής γραφής του, τοποθετεί στο μυθιστόρημα «Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης» ένα κορίτσι στο ρόλο της αφηγήτριας - πρωταγωνίστριας: πρόκειται για την αντισυμβατική Ίζα η οποία, έχοντας ήδη κάνει τη θεαματική πρώτη εμφάνισή της στο «Βερολίνο, γεια» σαν δευτεραγωνίστρια, διεκδίκησε και κέρδισε τον πρώτο ρόλο στο ‘Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης’, που θα μπορούσε, μ’ αυτή την έννοια, να θεωρηθεί ένα spin-off (παράγωγο έργο, θα αποδίδαμε στα ελληνικά τον όρο) του προηγούμενου βιβλίου.

Η Ίζα το σκάει από το ίδρυμα ψυχικών νοσημάτων όπου διαμένει, και αρχίζει μια ατέλειωτη περιπλάνηση σε χωριά, δάση, βουνά, χωματερές, με άγνωστο προορισμό. Στο δρόμο, συναντάει έναν «θίασο» από ετερόκλητους ανθρώπους, αλήτες, ευκατάστατους, αδιάφορους, δυστυχισμένους, διανοούμενους, αλλοπρόσαλλους. Ανταλλάσει μαζί τους απόψεις, ανησυχίες, προβληματισμούς, γίνεται για λίγο μέρος της ζωής τους και μετά συνεχίζει το δρόμο της που ουσιαστικά δεν την οδηγεί πουθενά. Είναι ωστόσο η πορεία της ζωής της, όπως εκείνη την αντιλαμβάνεται, γι’ αυτό και δεν ξέρουμε αν όλα αυτά που της συμβαίνουν είναι πέρα για πέρα πραγματικότητα, ή αν σε κάθε περιστατικό ή συνάντηση η φαντασία της επεξεργάζεται τις πληροφορίες και δημιουργεί μια παράλληλη εκδοχή των προσώπων και των γεγονότων.

Η αφήγησή της είναι απλή, ημερολογιακή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το πιο πολύτιμο αντικείμενο που έχει μαζί της είναι το ημερολόγιό της. Κάποια στιγμή που χρειάζεται να διασχίσει ένα ποτάμι, το μόνο που τη νοιάζει είναι να πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα για να μην πάθει τίποτα το ημερολόγιό της. Αργότερα, σε μια χωματερή, θα βρει μια παλιά μπιζουτιέρα, όπου θα βάλει το ημερολόγιο για να είναι σίγουρη ότι θα είναι απόλυτα ασφαλές. Το ημερολόγιο αντικατοπτρίζει όχι μόνο τον εσωτερικό κόσμο της Ίζα, αλλά και όλα όσα θέλει να κρατάει για τον εαυτό της. Η αλήθεια της ζωής της, η πραγματική αλήθεια της, κρύβεται εκεί μέσα, και συνειδητά επιλέγει να μην την μοιραστεί με κανέναν.

Στο «Βερολίνο, γεια», η Ίζα εμφανίστηκε στο δρόμο του Μάικ και του Τσικ, των δύο νεαρών πρωταγωνιστών του που ζούσαν την εποποιία της εφηβείας μ’ ένα κλεμμένο αυτοκίνητο, επιβάλλοντας την παρουσία της στη ζωή τους για ένα μικρό διάστημα, ωστόσο ο ρόλος της και η επιρροή της είχαν χαρακτήρα καθοριστικό. Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα διακειμενική σύνδεση, ξαναδιαβάζουμε στο «Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης» τη σκηνή όπου ο Μάικ και ο Τσικ συνάντησαν την Ίζα, αυτή τη φορά από τη δική της πλευρά και οπτική. Η πανέξυπνη και διορατική Ίζα σχεδόν αμέσως ψυχολογεί τους περιστασιακούς της συνοδοιπόρους, σύντομα αντιλαμβάνεται ότι ο ένας έχει τσιμπηθεί μαζί της, αλλά ξέρει επίσης ότι η πορεία που έχει επιλέξει δεν πρέπει με τίποτα να ανακοπεί. Τους αφήνει πίσω της και συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο, γνωρίζοντας ότι το μέλλον της είναι σκοτεινό και αβέβαιο.

Γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, το μυθιστόρημα του Χέρντορφ είναι ένα αφήγημα δρόμου, με κινηματογραφική οπτική και, σε σημεία, σχεδόν συνειρμική γραφή. Το ιδιότυπο ύφος, με τις σύντομες, κοφτές προτάσεις ως επί το πλείστον, ακολουθεί την γρήγορη και ασταμάτητη πορεία της Ίζα προς την όποια ελευθερία. Ο Χέρντορφ έγραψε την ιστορία της Ίζα λίγο καιρό πριν βάλει τέλος στη ζωή του, και όντας πολύ βαριά άρρωστος και χωρίς καμία ελπίδα ανάρρωσης. Λόγω της εξαιρετικά σοβαρής και δύσκολης κατάστασης της υγείας του, δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει το βιβλίο αλλά ούτε και να επιμεληθεί τα ήδη γραμμένα αποσπάσματα. Παρ’ όλα αυτά, το σχετικά σύντομο αφήγημα που είναι τελικά το «Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης» διαθέτει μια ιδιαίτερη γοητεία και, παρά την απλή δομή του, κινείται σε περισσότερα από ένα επίπεδα. Το ένα επίπεδο είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Ίζα, το δεύτερο είναι το πώς προσλαμβάνουμε εμείς, σαν αναγνώστες, τις πληροφορίες που μας δίνει, ένα τρίτο είναι η δεύτερη ανάγνωση ορισμένων περιστατικών τα οποία, αν γυρίσεις πίσω έχοντας γνώση επιπλέον λεπτομερειών για την πρωταγωνίστρια, ίσως και να τα ερμηνεύσεις διαφορετικά.

Με φρεσκάδα, αυθορμητισμό, ωμότητα κάποιες φορές, τρυφερές, ποιητικές παρεμβάσεις αλλά και αναπάντεχες χιουμοριστικές περιγραφές, ο Χέρντορφ στήνει μια σειρά από εικόνες ολοζώντανες, με περιεχόμενο και ουσία. Η εξαιρετική μετάφραση του Απόστολου Στραγαλινού (ο οποίος υπογράφει και το ιδιαίτερα ενδιαφέρον και κατατοπιστικό επίμετρο) αποδίδει με ακρίβεια και συνέπεια όλες αυτές τις εναλλαγές. Οι περιπέτειες της Ίζα διαδέχονται η μία την άλλη σαν στιγμιότυπα, σαν μια σειρά από καρτ ποστάλ οι οποίες εστιάζουν σ’ ένα συγκεκριμένο θέμα ή πρόσωπο κάθε φορά. Άλλωστε και η λέξη «εικόνες» στον τίτλο δεν είναι καθόλου τυχαία επιλογή. Η ηρωίδα του Χέρντορφ θυμίζει αμυδρά – ίσως εσκεμμένα, αλλά μπορεί να είναι και τυχαίο - τη Λίλι από την κλασική ομώνυμη ταινία του 1953. Μοιάζει και λίγο με μια σύγχρονη, ανατρεπτική Ντόροθι, η οποία ωστόσο δεν αναζητά πια τον Μάγο του Οζ και φυσικά δεν πιστεύει ότι «κανένα μέρος δεν είναι σαν το σπίτι σου». Η Ίζα ουσιαστικά δεν έχει σπίτι, ζει στο περιθώριο της κοινωνίας, η οποία είναι εχθρική απέναντι σε κάθε είδους διαφορετικότητα και αρνείται να την αποδεχτεί σαν ισότιμο μέλος εξαιτίας της διαταραχής της. Με την έξοδό της από τον περιορισμό του ιδρύματος και την περιπλάνηση που ακολουθεί, επιχειρεί να ενταχθεί στην κοινωνία με τους δικούς της όρους και τον δικό της τρόπο. «Όταν βγαίνεις από την πόρτα», λέει σε κάποιο σημείο, «σε υποδέχεται η καθημερινή πραγματικότητα με όλη της τη ρουτίνα και όλη της τη βρομιά. Όταν βγαίνεις από το παράθυρο, αποδράς σ’ έναν τόπο όμοιο με τον δικό σου εσωτερικό κόσμο.» 



Δημοσιεύτηκε στο DIASTIXO τον Απρίλιο του 2017
http://diastixo.gr/kritikes/xenipezografia/6854-eikones-tis-megalis-agapis-herrndof

Ο Μονόκερως στον Κήπο (James Thurber)

Μετάφραση: Βερίνα Χωρεάνθη

Μια φορά κι έναν καιρό, ένα ηλιόλουστο πρωί, ένας άντρας, καθώς έπαιρνε το πρωινό του, σήκωσε τα μάτια του από την ομελέτα του και είδε έναν λευκό μονόκερω μ' ένα χρυσό κέρατο να μασουλάει αμέριμνος τα τριαντάφυλλα του κήπου. Ο άντρας ανέβηκε στην κρεβατοκάμαρα όπου η γυναίκα του κοιμόταν ακόμα, και την ξύπνησε. «Είναι ένας μονόκερως στον κήπο», της είπε, «και μασουλάει τα τριαντάφυλλα». Εκείνη μισάνοιξε δυσαρεστημένη το ένα της μάτι και τον κοίταξε. «Ο μονόκερως είναι μυθικό πλάσμα», είπε και του γύρισε την πλάτη. Ο άντρας κατέβηκε ήσυχα τις σκάλες και ξαναβγήκε στον κήπο. Ο μονόκερως ήταν ακόμη εκεί - μόνο που τώρα περιεργαζόταν τις τουλίπες. «Πιάσε, μονόκερω», είπε ο άντρας δίνοντάς του ένα κρίνο που έκοψε. Ο μονόκερως το έφαγε μ' ευχαρίστηση. Ο άντρας ήταν πανευτυχής που ένας μονόκερως ήταν στον κήπο του κι έτσι ανέβηκε ξανά στην κρεβατοκάμαρα και ξύπνησε για μια ακόμη φορά τη γυναίκα του. «Ο μονόκερως», της είπε, «έφαγε ένα κρίνο». Η γυναίκα του ανακάθισε στο κρεβάτι και τον κοίταξε ψυχρά. «Είσαι βλαμμένος», του είπε. «Για πρόσεξε καλά, γιατί έτσι που πας, θα σε στείλω στο τρελάδικο!» Ο άντρας, που ποτέ του δε συμπάθησε τις λέξεις «βλαμμένος» και «τρελάδικο» και που τις συμπαθούσε ακόμα λιγότερο ένα τέτοιο ηλιόλουστο πρωινό μ' έναν μονόκερω στον κήπο του, έμεινε σκεπτικός για μια στιγμή. «Αυτό θα το δούμε!» είπε. Προχώρησε προς την πόρτα. «Κι έχει ένα χρυσό κέρατο στη μέση του μετώπου του», συμπλήρωσε. Μετά γύρισε στον κήπο για να δει τον μονόκερω - ο μονόκερως, όμως, είχε γίνει καπνός κι έτσι ο άνθρωπος έγειρε ανάμεσα στα τριαντάφυλλα για να κοιμηθεί.

Μόλις ο σύζυγος βγήκε απ' το σπίτι, η σύζυγος σηκώθηκε και ντύθηκε όσο πιο γρήγορα μπορούσε. Ήταν αναστατωμένη και στα μάτια της άστραφτε ένα χαιρέκακο χαμόγελο. Τηλεφώνησε στην αστυνομία και στον ψυχίατρο. Τους είπε να έρθουν γρήγορα στο σπίτι και να φέρουν κι έναν ζουρλομανδύα. Όταν οι αστυνομικοί και ο ψυχίατρος έφτασαν στο σπίτι, βάλθηκαν να παρατηρούν τη γυναίκα με μεγάλο ενδιαφέρον. «Ο άντρας μου», είπε τότε εκείνη, «είδε έναν μονόκερω σήμερα το πρωί». Ο ψυχίατρος και οι αστυνομικοί κοιτάχτηκαν. «Μου είπε επίσης ότι είχε ένα χρυσό κέρατο στη μέση του μετώπου του», πρόσθεσε. Μ' ένα διακριτικό νεύμα του ψυχίατρου, οι αστυνομικοί όρμησαν κι έπιασαν τη γυναίκα. Είδαν κι έπαθαν να την ακινητοποιήσουν γιατί πάλευε με νύχια και με δόντια να τους ξεφύγει, αλλά τελικά τα κατάφεραν. Καθώς της φορούσαν το ζουρλομανδύα, ο σύζυγος γύρισε στο σπίτι.

«Είπατε μήπως στη σύζυγό σας ότι είδατε έναν μονόκερω;» τον ρώτησαν οι αστυνομικοί. «Όχι βέβαια!» απάντησε ψυχρά ο σύζυγος. «Ο μονόκερως είναι μυθικό πλάσμα!» «Αυτό μου φτάνει», είπε ο ψυχίατρος. «Πάρτε την. Λυπάμαι, κύριε, αλλά η σύζυγός σας είναι τρελή για δέσιμο!» Κι έτσι την πήραν και την έκλεισαν σ' ένα τρελοκομείο. Ο σύζυγος έζησε καλά κι εμείς καλύτερα.

Ηθικό δίδαγμα: Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά.

Ο Τζέιμς Θέρμπερ (1894 – 1961) ήταν Αμερικανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και σχεδιαστής κόμικς με πηγαία και πολύ ιδιαίτερη, σχεδόν σουρεαλιστική, αίσθηση του χιούμορ την οποία και διοχέτευε στα έργα του με μοναδικό τρόπο. Εργάστηκε αρχικά σαν υπάλληλος, στη συνέχεια άρχισε να δημοσιογραφεί, καταπιάστηκε με κριτικές βιβλίων, ταινιών και θεατρικών έργων και το 1930 στράφηκε στο σχεδιασμό κόμικς. Έγραψε πολλά βιβλία, καθώς και βιβλία για παιδιά, θεατρικά έργα και διηγήματα, ενώ σημαντικός όγκος της δουλειάς του είδε το φως της δημοσιότητας μετά τον θάνατό του. Το διήγημα ‘Ο Μονόκερως στον Κήπο’ περιλαμβάνεται στο βιβλίο ‘Fables for Our Time and Famous Poems Illustrated’ (Μύθοι της Εποχής μας και Φημισμένα Ποιήματα με Εικονογράφηση), όπου ο Θέρμπερ ανακατασκευάζει γνωστούς μύθους και επινοεί καινούριους, και εικονογραφεί μια σειρά από ποιήματα γραμμένα από γνωστούς ποιητές.

H μετάφραση πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ευθύνη, τ. 291 


Δημοσιεύτηκε στο FRACTAL τον Απρίλιο του 2017
http://fractalart.gr/o-monokeros-ston-kipo/