Θοδωρής Παπαϊωάννου: Σιλουανή

Με κινητήριο μοχλό τη δύναμη της φιλίας και σταθερή αναφορά την αγάπη για την ελληνική φύση, η Σιλουανή, η κεντρική ηρωίδα του Θοδωρή Παπαϊωάννου στο ομώνυμο πρώτο μυθιστόρημά του για παιδιά και εφήβους, μας συστήνεται με τον πιο γοητευτικό τρόπο. Τη γνωρίζουμε πρώτα μέσα από τα μάτια του Κωστή και της Διαμαντίας, των δύο ξαδερφιών της που μαζί με τους γονείς τους πηγαίνουν να περάσουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στο σπίτι της οικογένειάς της στο βουνό. Στη συνέχεια γίνεται η πρωταγωνίστρια καθώς με τη γενναιότητα, την αποφασιστικότητα και την οξυδέρκειά της μυεί τα δύο παιδιά στην συναρπαστική καθημερινότητά της, όπου κυριαρχεί η διαδραστικότητά της με την εξοχή και τους θησαυρούς της.

Ο Κωστής και η Διαμαντία είναι παιδιά της πόλης. Δίδυμα αδέρφια, μέλη μιας συνηθισμένης αστικής οικογένειας, που αγαπούν την τεχνολογία και τις ανέσεις που αυτή συνεπάγεται. Η προοπτική των καλοκαιρινών διακοπών στο βουνό, σ’ ένα μέρος απομακρυσμένο από τον ‘πολιτισμό’, φαντάζει στα μάτια τους σαν μια αγγαρεία, κάτι που δέχονται να κάνουν αναγκαστικά, ακολουθώντας τους γονείς τους. Ωστόσο φτάνοντας εκεί, και κυρίως μετά τη συνάντηση με την ξαδέρφη τους που φαίνεται τόσο διαφορετική σε όλα, αρχίζουν σιγά σιγά να αλλάζουν γνώμη, να αναθεωρούν τις απόψεις τους και να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους.

Μέσα από μια σειρά συναρπαστικές περιπέτειες, όπου άλλοτε κυριαρχεί η δράση, άλλοτε η συναισθηματική και κοινωνική αφύπνιση και άλλοτε η οικολογική συνείδηση, η Διαμαντία και ο Κωστής αλλά και η Σιλουανή επανεκτιμούν τις αξίες της ζωής, τη φιλία, την αλληλεγγύη και την προσφορά. Μια ιστορία από το παρελθόν με κακή κατάληξη αλλά και με σημαντικά μαθήματα ζωής, η αναμέτρηση με μια παρέα νταήδων, η εξόρμηση σε μια σπηλιά, η παρακολούθηση της ζωής μιας αρκούδας, η συμμετοχή σ’ ένα τοπικό πανηγύρι, είναι εμπειρίες και γεγονότα που θα αλλάξουν και τους τρεις. Γιατί και η Σιλουανή, από την πλευρά της, βρίσκει στήριγμα στα ξαδέρφια της. Την απόφαση να αντιμετωπίσει τους νταήδες του χωριού την παίρνει όταν είναι και τα ξαδέρφια της εκεί. Όπως η Σιλουανή εμπνέει τα ξαδέρφια της, έτσι κι εκείνα την εμπνέουν, αν και η δική τους επιρροή δεν φαίνεται τόσο κατάφωρα επειδή είναι πιο έμμεση και συναισθηματική κυρίως. Ενώ τα δίδυμα επηρεάζονται πιο φανερά από τη Σιλουανή, κάτι που αντικατοπτρίζεται στην αλλαγή των συνηθειών και τη μετατόπιση των ενδιαφερόντων τους. Άλλωστε και τα δύο αδέρφια είχαν μέσα τους όλα τα στοιχεία που τους επέτρεψαν να εναρμονιστούν με τη ζωή στο βουνό. Το περιβάλλον της πόλης ήταν που είχε αλλάξει τον τρόπο σκέψης τους και είχε στρέψει το ενδιαφέρον τους σε άλλα πράγματα, στα εφήμερα υλικά αγαθά. Με το που βρίσκονται στο κατάλληλο περιβάλλον, ξυπνάει μέσα τους η αγάπη για τη φύση, η ανάγκη για επικοινωνία μαζί της.

Ο συγγραφέας, εκπαιδευτικός στο επάγγελμα (έχει μεγάλη σημασία αυτό, καθώς το αντικείμενο της δουλειάς του έχει να κάνει άμεσα με παιδιά, επομένως είναι σε θέση να γνωρίζει την ψυχοσύνθεσή τους και να ακτινογραφεί τις αντιδράσεις τους – άλλωστε όπως σημειώνει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, την έμπνευση για τη ‘Σιλουανή’ την άντλησε από μια μαθήτριά του με αυτό το όνομα), πλάθει την κεντρική του ηρωίδα με φροντίδα και αγάπη, τονίζοντας τα στοιχεία του χαρακτήρα της που την κάνουν ξεχωριστή. Σχεδόν τα πάντα που αφορούν τη Σιλουανή είναι μαγικά, ακόμα και το πώς ήρθε στον κόσμο ή πώς πήρε το όνομά της. Ό,τι σχετίζεται μ’ εκείνη χαρακτηρίζεται και από κάτι μεταφυσικό. Παρ’ όλα αυτά, είναι γήινη και αληθινή – και στο τέλος της μέρας, δεν είναι και τόσο διαφορετική από τα ξαδέρφια της. Η ουσιαστική διαφορά της είναι ότι εκείνη ακολούθησε τους φυσικούς νόμους και δεν άφησε να την αλλοτριώσει η ενασχόλησή της με πράγματα που θα την απομάκρυναν από τη φύση και τα θαύματά της. Σε απόλυτη συνάρτηση με το πολύ ταιριαστό όνομά της (το ‘Σιλουανή’ προέρχεται από τον Silvanus, θεότητα των δρυμών των Λατίνων), είναι ένα παιδί του βουνού, της εξοχής. Επικοινωνεί με τη φύση γύρω της μ’ έναν ιδιαίτερο τρόπο. Παρατηρεί τις μικρές λεπτομέρειες που μπορεί να περάσουν απαρατήρητες από κάποιον με συνηθισμένο βλέμμα. Γι’ αυτήν, οι πυγολαμπίδες που φωτίζουν το σκοτάδι την ίδια ώρα κάθε απόγευμα, είναι ένα θέαμα μοναδικό, το οποίο δεν χάνει ποτέ. Έχει μεγάλη καρδιά και ξεχωρίζει ενστικτωδώς το καλό από το κακό. Ξέρει καλά ότι ο εκκεντρικός Σώκος, που όλοι θεωρούν τρελό, είναι απόλυτα λογικός. Μπορεί να διακρίνει τα καλά στοιχεία που κρύβει ο νταής Γιώργης πίσω από την αγένεια και την αγριάδα που χρησιμοποιεί σαν άμυνα για να καλύπτει συναισθηματικά κενά και να επιβάλλεται σε όσους θεωρεί πιο αδύναμους. Με τον αυθόρμητο και δοτικό της χαρακτήρα, βγάζει το καλό από όλους όσους συναναστρέφεται.

Η ‘Σιλουανή’ είναι το χρονικό ενός καλοκαιριού που δεν θα είναι το ίδιο για κανέναν από τους ήρωες. Ακόμα και οι γονείς των παιδιών, αν και δε συμμετέχουν στις δραστηριότητές τους, επηρεάζονται κι εκείνοι από την αρμονία και την ατμόσφαιρα ευτυχίας που κάθε μέρα γίνεται όλο και πιο δυνατή. Κανείς βέβαια δεν αλλάζει εντελώς, κάτι τέτοιο είναι πολύ δύσκολο να γίνει. Η αλλαγή έχει να κάνει με την ανακάλυψη και την αποδοχή άλλων πτυχών του εαυτού μας των οποίων την ύπαρξη αγνοούσαμε ή για τις οποίες αδιαφορούσαμε. Όλα αυτά τα στοιχεία συμπληρώνουν την προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου και την ολοκληρώνουν. Ο Κωστής και η Διαμαντία αναπόφευκτα θα επανέλθουν στις συνήθειές τους γυρίζοντας στην πόλη και στον συνηθισμένο τρόπο ζωής τους, ωστόσο οι εμπειρίες που αποκόμισαν από τις διακοπές στο βουνό αποτελούν και για τους δύο μια πολύτιμη παρακαταθήκη από την οποία θα αντλούν ενέργεια, δύναμη, ιδέες και έμπνευση όποτε το έχουν ανάγκη. Μετά το τέλος κάθε περιπέτειας, βλέπουν και τα αντίστοιχα όνειρα. Άλλες φορές αυτά σχετίζονται με ό,τι είδαν και έζησαν μέσα στη μέρα, άλλοτε έχουν χαρακτήρα, θα λέγαμε, προφητικό και προμηνύουν κάτι που πρόκειται να συμβεί την επόμενη μέρα. Από ένα σημείο και πέρα, προστίθενται και τα όνειρα της Σιλουανής. Αυτό υποδεικνύει τον στενό και στέρεο δεσμό που χτίζουν τα τρία ξαδέρφια μέσα από την συντροφικότητα και την αλληλεγγύη που χαρακτηρίζει τη σχέση τους.

Με την καθαρότητα του λόγου και την αμεσότητα των χαρακτήρων, η ‘Σιλουανή’, είναι ένα πολύ ωραίο ανάγνωσμα για παιδιά και εφήβους (και όχι μόνο), με την ασπρόμαυρη εικονογράφηση της Ντανιέλας Σταματιάδη να θυμίζει σκίτσα σε ημερολόγιο – σε συσχετισμό και με την δεύτερη πρωταγωνίστρια του βιβλίου, τη Διαμαντία, που όλες τις νέες εμπειρίες και τις περιπέτειες που ζει τις αποτυπώνει σε ζωγραφιές στο σημειωματάριό της. Είναι όμως και ένα εξαιρετικά χρήσιμο βιβλίο. Αναδεικνύει με τρόπο λυρικό και συνάμα εύληπτο την ανάγκη της ‘συνομιλίας’ του ανθρώπου με τη φύση και φωτίζει όλα τα καλά συνεπακόλουθα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με αυτήν. Οι μικροί πρωταγωνιστές γίνονται κοινωνοί γεγονότων τα οποία, μέσα στο αστικό πλαίσιο που είχαν συνηθίσει τα παιδιά, θα φαίνονταν ασήμαντα ή και θα περνούσαν απαρατήρητα, ωστόσο είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την φυσική αλυσίδα και, κατά συνέπεια, για την ευρύτερη έννοια της φύσης που περιλαμβάνει και το ανθρώπινο στοιχείο. 

Δημοσιεύτηκε στο DIASTIXO τον Δεκέμβριο του 2017
http://diastixo.gr/kritikes/efivika/8621-silouani

Jim Helmore & Richard Jones: Το Λευκό Λιοντάρι

Η πανέμορφη εικονογράφηση του βιβλίου για παιδιά ‘Το λευκό λιοντάρι’ είναι αναπόφευκτα το πρώτο πράγμα που προσέχεις παίρνοντάς το στα χέρια σου. Οι αιθέριες μορφές και τα αέρινα, ονειρικά σχέδια με τα απαλά χρώματα δημιουργούν μία αίσθηση γαλήνης, ηρεμίας και αισιοδοξίας. Σε προδιαθέτει έτσι και για το περιεχόμενο, που κινείται στο ίδιο κλίμα.

Γραμμένο από τον Τζιμ Χέλμορ, βραβευμένο Βρετανό συγγραφέα πολλών παιδικών βιβλίων και εικονογραφημένο εξαιρετικά από τον Ρίτσαρντ Τζόουνς, το ‘Λευκό Λιοντάρι’ μιλάει με απλό αλλά ιδιαίτερα ποιητικό και τρυφερό τρόπο για το πόσο δύσκολο φαίνεται αλλά πόσο τελικά απλό είναι να ξεπεράσει κανείς τους φόβους και τις αναστολές του και να αποκτήσει πίστη στον εαυτό του.

Η μικρή Σοφία βρίσκεται σε ένα καινούριο περιβάλλον μετά από μια μετακόμιση, και ενώ νιώθει μοναξιά, δεν ψάχνει να βρει φίλους. Μια μέρα εμφανίζεται ένα φιλικό, λευκό λιοντάρι που γίνεται φίλος της και μαζί αρχίζουν να εξερευνούν τα πάντα γύρω τους. Η Σοφία αισθάνεται ασφάλεια με τον νέο της φίλο, ωστόσο το λιοντάρι κάποια στιγμή θα την παροτρύνει να γνωρίσει άλλους φίλους – παιδιά σαν κι αυτήν. Αν και διστακτική στην αρχή, η Σοφία αποφασίζει να το κάνει, όμως τότε το λιοντάρι, όπως αναπάντεχα εμφανίζεται, το ίδιο αναπάντεχα εξαφανίζεται. Ωστόσο δεν την εγκαταλείπει, εμφανίζεται μια τελευταία φορά για να της υπενθυμίσει πως ξέρει πού να ψάξει για να το βρει, αν το χρειαστεί.

Η εσωτερική δύναμη που κρύβουμε μέσα μας δεν είναι πάντα αυτονόητη, ούτε μπορούμε πάντα να την διακρίνουμε και να την εκτιμήσουμε. Το λιοντάρι είναι λευκό, μέσα στο λευκό σπίτι – μια διακριτική παρουσία που η Σοφία ανακαλύπτει αναζητώντας έναν τρόπο να βρει θάρρος για να εξερευνήσει τα νέα δεδομένα στη ζωή της και να μπορέσει να προσαρμοστεί σ’ αυτά. Με άλλα λόγια, ανακαλύπτει τη δύναμη που κρύβει μέσα της και αρχίζει σιγά σιγά να την χρησιμοποιεί και να την αξιοποιεί. Δεν αργεί να νιώσει την απαραίτητη αυτοπεποίθηση που θα την ωθήσει να ανακαλύψει μόνη της τον κόσμο.

Παράλληλα, αυτή η τόσο τρυφερή και συναισθηματική ιστορία τονίζει με το άμεσο και διακριτικό της ύφος την αξία της φιλίας και το πόσο σημαντικό είναι να έχει κανείς έναν φίλο που θα τον στηρίζει και θα του εμπνέει πίστη, εμπιστοσύνη και ελπίδα. Το λευκό λιοντάρι, παρά το μέγεθός του και την αδιαμφισβήτητη δύναμή του, προσπαθεί και καταφέρνει να κάνει τη μικρή Σοφία να ανακαλύψει τη δική της ψυχική δύναμη. Η Σοφία δένεται συναισθηματικά με το λιοντάρι, και επειδή η παρουσία του τής είναι απαραίτητη σ’ αυτή τη φάση της ζωής της, αλλά και γιατί η φιλία τους ήρθε φυσικά και γι’ αυτό είχε μεγαλύτερη σημασία.

Ίσως η Σοφία να μην ήταν από την αρχή αρκετά ώριμη ώστε να προσεγγίσει άλλα παιδιά. Η συναναστροφή της με το λιοντάρι – δηλαδή με κάποιον που τη βοηθούσε να ανακαλύπτει συνεχώς τα καλά και δυνατά στοιχεία του χαρακτήρα της και να αποκτά ολοένα και περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό της – της έδωσε τα απαραίτητα εφόδια ώστε να είναι έτοιμη κάποια στιγμή να αναζητήσει νέους φίλους.

Μόλις η Σοφία αποκτά αρκετή πίστη στον εαυτό της, το λιοντάρι σταματάει να εμφανίζεται. Το λευκό σκηνικό της ιστορίας γίνεται πολύχρωμο, γιατί η Σοφία έχει ανακαλύψει πολλά πράγματα γύρω της, αλλά επίσης έχει ανακαλύψει και πολλά πράγματα μέσα της, για τον εαυτό της. Αναζητά όμως τον πρώτο της φίλο, δεν τον ξεχνά, γιατί όλοι μας πάντα νοσταλγούμε πολλά στοιχεία από διάφορες φάσεις της ζωής μας που σηματοδότησαν αλλαγές ή που απλά είχαν ιδιαίτερη συναισθηματική αλλά και πρακτική σημασία για μας. Και συχνά ανατρέχουμε σ’ αυτά μέσω των αναμνήσεων για να παίρνουμε δύναμη αλλά και για να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας από πού ξεκινήσαμε κάποτε.

Το ‘Λευκό Λιοντάρι’ είναι ένα απλό αλλά εξαιρετικά ουσιαστικό βιβλίο, που λέει πολλά και σημαντικά πράγματα με λίγα λόγια και έμφαση στις υπέροχες εικόνες. Ένα βιβλίο που, αν και απευθύνεται σε παιδιά πρωτίστως, αξίζει να διαβαστεί από κάθε ηλικιακή ομάδα αναγνωστών.

Δημοσιεύτηκε στο DIASTIXO τον Δεκέμβριο του 2017
http://diastixo.gr/kritikes/paidika/8571-to-lefko-liontari

Susanne Strasser: Το παραμύθι της πριγκίπισσας που ήθελε πολύ να παίξει σ' ένα παραμύθι

Η ηρωίδα της χαριτωμένης και ανατρεπτικής ιστορίας της Σουζάνε Στράσερ είναι μια πριγκίπισσα αντισυμβατική. Δε μοιάζει με καμία άλλη πριγκίπισσα από αυτές που έχουμε γνωρίσει ως τώρα στα παραμύθια. Ζει σ’ ένα μικρό κάστρο και θεωρεί ότι δεν έχει κάνει τίποτα το συναρπαστικό, επομένως δεν μπορεί να πρωταγωνιστήσει σε κάποιο παραμύθι. Αρχίζει λοιπόν την έρευνα και τη μελέτη, ξεψαχνίζει ό,τι παραμύθι ξέρει και δεν ξέρει, με σκοπό να αντιγράψει διάφορες δοκιμασμένες μεθόδους για να πετύχει τον στόχο της.

Φιλάει βατράχια μήπως και κανένα μεταμορφωθεί σε πρίγκιπα, προκαλεί την τύχη της για να τη φάει ο κακός λύκος, ρίχνει τα μαλλιά της από το παράθυρο του πύργου μπας και σκαρφαλώσει κανένας περαστικός πρίγκιπας, επιχειρεί να κοιμηθεί για εκατό χρόνια, προσπαθεί να καταβροχθίσει ένα ζαχαρόσπιτο, να φτιάξει έναν πύργο από ζώα, να χάσει ένα χρυσό γοβάκι, και γενικά κάνει όλα όσα είχαν κάνει ηρωίδες παραμυθιών στο παρελθόν και είχαν καταλήξει να είναι αυτό ακριβώς: ηρωίδες παραμυθιών.

Οι δικές της προσπάθειες όμως στέφονται με μερική ή πλήρη αποτυχία, και στο τέλος πάντα βγαίνει αν όχι χαμένη, πάντως όχι ιδιαίτερα κερδισμένη. Το λάθος της πριγκίπισσας είναι, προφανώς, ότι δεν είναι ο εαυτός της και μιμείται τις πράξεις άλλων. Από την άλλη ωστόσο δεν εγκαταλείπει ποτέ την προσπάθεια και οι αντιξοότητες που συναντάει δεν την απογοητεύουν. Δεν το βάζει κάτω και συνεχίζει απτόητη. Αν μη τι άλλο, δεν μένει από ιδέες. Όλο και κάτι σκαρφίζεται για να πετύχει το σχέδιό της, αν και η λύση έρχεται όταν δεν το περιμένει.

Με σαφή μηνύματα, διοχετευμένα με απλό και χιουμοριστικό τρόπο, η συγγραφέας και εικονογράφος παιδικών βιβλίων Σουζάνε Στράσερ συνθέτει ένα απολαυστικό παραμύθι με γρήγορο ρυθμό και συνεχείς εναλλαγές εικόνων και καταστάσεων. Συνοδεύοντας το σπιρτόζικο κείμενό της με τις δικές της πολύχρωμες και διασκεδαστικές ζωγραφιές, κάνει έξυπνες και καίριες αναφορές σε μια σειρά από διάσημα παραμύθια, τα οποία η ηρωίδα της επιχειρεί κάθε φορά, ανεπιτυχώς, να μιμηθεί, πέφτοντας συνεχώς σε γκάφες. Γιατί φυσικά η ζωή δεν είναι όπως στα παραμύθια, και για να πετύχει κανείς αυτό που έχει στο μυαλό του χρειάζεται, όχι απαραίτητα επιπλέον προσπάθεια, αλλά σίγουρα μια διαφορετική στρατηγική. Και, κυρίως, να ‘τοποθετήσει’ τη σκέψη του και τους στόχους του σε άλλη βάση.

Μπορεί η πριγκίπισσα της Σουζάνε Στράσερ να μην κατάφερε ακριβώς αυτό που ήθελε εφαρμόζοντας κατά γράμμα τις συνταγές από τα παραμύθια, ωστόσο με την επιμονή και την υπομονή της δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε να εμφανιστεί στο δρόμο της η κατάλληλη ευκαιρία που θα την οδηγούσε στην ευτυχία. Και στην περίπτωσή της, η ευτυχία μπορεί να μην ήταν καν εκεί που την φανταζόταν, ωστόσο είχε τα μάτια της ανοιχτά και δεν την άφησε να της ξεφύγει. Τα παραμύθια μάς διδάσκουν πολλά πράγματα μέσα από τον κόσμο της μαγείας, του ονείρου και του υπερφυσικού. Στην πραγματικότητα, όλα αυτά βρίσκουν μια αντίστοιχη αντιμετώπιση που ανταποκρίνεται στη ζωή και την καθημερινότητά μας. Χρειαζόμαστε ωστόσο και τη μαγεία και το όνειρο και την γοητεία του υπερφυσικού για να μη μας καταβάλλει η πεζή καθημερινότητα. Κι εδώ έρχονται η δημιουργικότητα και η φαντασία, που μας καλούν να δούμε τον κόσμο γύρω μας με άλλα μάτια και πολλές φορές μας δίνουν τις λύσεις και τις επιλογές που αναζητάμε.

Δημοσιεύτηκε στο DIASTIXO τον Δεκέμβριο του 2017
http://diastixo.gr/kritikes/paidika/8502-paramithi-diaplasi